Odpowiedzialność podmiotów zbiorowych

Uwagi Polskiej Organizacji Handlu i Dystrybucji do projektu ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary i zmianie niektórych ustaw (dalej: projekt ustawy).

1) Należy podnieść, iż odpowiedzialność podmiotów zbiorowych przewidziana w projektowanym akcie w art. 5 ust. 1, powinna wprost wskazywać na bezpośredni charakter związku popełnionego czynu zabronionego z prowadzoną działalnością. Powyższe nie wynika wprost z brzmienia przepisu, co może sugerować, że niniejsza przesłanka może sprowadzać się także do pośredniego związku, co z uwagi na rygoryzm ustawy nie wydaje się być słuszne. Niniejszy postulat jest zgodny z treścią uzasadnienia do projektu: „czyn musi pozostawać w bezpośrednim związku z działalnością podmiotu” (str. nr 10).

2) Uzasadnienie projektu ustawy nie odpowiada brzmieniu art. 7. Zgodnie z jego treścią (str. nr 13): „Przewiduje się również to, że sprawca czynu zabronionego nie został wykryty, nie będzie uniemożliwiać ustalenia odpowiedzialności podmiotu zbiorowego”. Niniejsza okoliczność została wskazana w uzasadnieniu obok przypadków wymienionych w art. 7, chociaż nie została uwzględniona przez ustawodawcę we wskazanym przepisie. Sytuacja, gdy kilka osób czy organów dopuściło się popełnienia czynu zabronionego nie jest tożsama z brakiem możliwości ustalenia sprawcy takiego czynu. Oznacza to, iż w tego typu przypadkach podmiot nie może ponosić ujemnych konsekwencji. Wyjątek został przewidziany jedynie w art. 5 ust. 3, co niejako potwierdza powyższe wnioskowanie.

3) W art. 12 projektu ustawy zostało dokonane zbędne powtórzenie. Umowa jest czynnością prawną. Niepotrzebne jest wymienianie umowy i czynności prawnej jako podstawy działania sygnalisty w imieniu lub w interesie podmiotu zbiorowego. Ta sama uwaga dotyczy art. 6 ust. 2 pkt. 1 projektu.

4) Należy zwrócić uwagę na nieprecyzyjną regulację art. 14 projektowanej ustawy. Ustawodawca przewidział dla podmiotu zbiorowego katalog sankcji w przypadku naruszenia uprawnień pracowniczych wobec osoby zgłaszającej informację lub zakończenia z nią stosunku pracy czy umowy wzajemnej. Wątpliwości wzbudza kara odszkodowania oraz świadczenie pieniężne uregulowane w art. 11 ust. 2 analizowanego projektu. W tym miejscu należy podkreślić, iż nie wiadomo, jakiego odszkodowania sprawa dotyczy, tj. czy w przypadku rozwiązania z sygnalistą umowy o pracę należy przez to rozumieć odszkodowanie przewidziane w k.p.? Jakie odszkodowanie będzie przedmiotem zainteresowania w przypadku naruszenia uprawnień pracowniczych (brak precyzyjnych przepisów regulujących te kwestię, w tym zwłaszcza przesłanek wpływających na wysokość odszkodowania, górnej granicy odszkodowania). Analogiczna uwaga dotyczy przypadku, gdy sygnalista nie był pracownikiem podmiotu zbiorowego.

5) Ponadto należy zwrócić uwagę na to, że świadczenie pieniężne przewidziane w art. 11 ust. 2 projektu ustawy może znaleźć zastosowanie wtedy, gdy podmiotowi zbiorowemu nie będzie można przypisać odpowiedzialności za popełnienie czynu zabronionego, z którego osiągnął korzyść majątkową. Z kolei brzmienie art. 13 („jeżeli w toku przeprowadzonego postępowania ustalono, że zgłoszone informacje dotyczyły czynu zabronionego, za który podmiot zbiorowy ponosi odpowiedzialność”) sugeruje, że sprawa dotyczy informacji zgłoszonych przez sygnalistę, które odnosiły się do czynu zabronionego, za który podmiot zbiorowy ponosi odpowiedzialność. Nie wydaje się być racjonalnym nakładanie na podmiot zbiorowy, któremu przypisuje się odpowiedzialność za czyn zabroniony, sankcji wymierzanej podmiotom nieponoszącym odpowiedzialności na podstawie przepisów przedmiotowej ustawy.

6) Obawy wzbudza możliwość zastosowania kary w postaci rozwiązania (likwidacji) podmiotu zbiorowego w przypadkach określonych w art. 7 projekty czy w sytuacji opisanej w art. 5 ust. 3 projektu. Z uwagi na daleko idące skutki tejże sankcji, w tym m.in. obligatoryjne rozstrzygnięcie sądu o przeniesieniu prawa własności składników/praw majątkowych nie wydaje się słusznym wymierzanie takiej kary we wspomnianych uprzednio okolicznościach w szczególności w aspekcie ewentualnego dochodzenia przez podmiot zbiorowy (który już jednak nie będzie mieć bytu prawnego) naprawienia wyrządzonej mu szkody od sprawcy przestępstwa, którego nie można ustalić albo od którego nie można egzekwować odpowiedzialności indywidualnej.

7) W art. 18 ust. 3 projektowanej ustawy został przewidziany przypadek umorzenia postępowania/odmowy jego wszczęcia w sytuacji, gdy grożące kary/środki byłyby niewspółmiernie surowe wobec wagi popełnionego czynu zabronionego, rozmiaru osiągniętej korzyści albo rodzaju i stopnia naruszenia reguł ostrożności przez organ lub osobę wymienioną w art. 5 ust. 2 pkt 1-3. Zastrzeżenia wzbudza pominięcie w ww. regulacji przedsiębiorcy, wymienionego w pkt. 4 art. 5 ust. 2 projektu, chociaż podmiot zbiorowy ma zdecydowanie mniejszy wpływ na popełnienie czynu zabronionego przez odrębny podmiot niż na popełnienie czynu zabronionego przez członków swoich organów, pełnomocników, prokurentów, pracowników itp.

8) Kolejna uwaga odnosi się do art. 31 ust. 2 projektu ustawy. Z nieuzasadnionych powodów brzmienie wskazanego przepisu nie uwzględnia obowiązków z art. 17, nawiązki, stałego/czasowego zamknięcia oddziału czy rozwiązania/likwidacji podmiotu zbiorowego. Oznacza to, że w przypadku zatarcia orzeczenia stwierdzającego odpowiedzialność podmiotu zbiorowego mamy do czynienia z nieuzasadnionym uprzywilejowaniem wybranych kar i środków karnych.

9) Art. 35 projektowanego aktu nie uwzględnia podziału przez wydzielenie. Z brzmienia przepisu wynika, że odpowiedzialność na podstawie analizowanej ustawy będą ponosić wszystkie podmioty zbiorowe, które przejęły chociażby część praw i obowiązków podmiotu dzielonego. Regulacja prawna zdaje się w ogóle nie przewidywać odpowiedzialności spółki dzielonej, jeżeli podział polegał na przeniesieniu tylko części majątku spółki dzielonej na istniejącą lub nowo zawiązaną spółkę/spółki.

10) Zbędna wydaje się być regulacja ujęta w art. 36 projektu z uwagi na zachowanie tożsamości przez podmiot, który uległ przekształceniu.

11) Wątpliwości wzbudza brzmienie art. 40, stanowiącego o prawie prokuratora do złożenia wniosków wymienionych w przepisie także w ramach postępowania prowadzonego przeciwko osobom z art. 5 projektu ustawy lub postępowania w sprawie odpowiedzialności innego podmiotu zbiorowego. Nie wiadomo czy pod pojęciem innego podmiotu zbiorowego należy rozumieć przedsiębiorcę lub inny podmiot zbiorowy określony w art. 5 ust. 2 pkt 4. W przeciwnym wypadku brak jest argumentów przemawiających za zasadnością regulacji prawnej w komentowanym zakresie.

12) W art. 45 ust. 2 projektowanej ustawy została przewidziana sankcja nieważności czynności prawnej/ uchwały w przypadku niepoinformowania organu prowadzącego postępowanie o czynnościach, wymienionych w ust. 1, w terminie nie późniejszym niż 14 dni przed ich dokonaniem/podjęciem. Niniejsza regulacja stanowi naruszenie przepisów prawa i jest zbędna z uwagi na uregulowaną w art. 52 projektu instytucję środków zabezpieczających, których zakres odpowiada działaniom podmiotu zbiorowego objętych obowiązkiem notyfikacyjnym. Zgodnie z art. 54 już na etapie postępowania przygotowawczego prokurator może zdecydować o ich zastosowaniu.

13) Zupełnie niezrozumiałe jest brzmienie art. 56 ust. 1 pkt 3 projektu, stanowiący o uiszczeniu przez podmiot zbiorowy kwoty odpowiadającej co najmniej najniższej karze pieniężnej grożącej za czyn zabroniony, lecz nie wyższej niż 3 000 000 zł. Ustawodawca nie przewidział katalogu kar pieniężnych z tytułu popełnienia danego czynu zabronionego. W konsekwencji nie wiadomo, w jaki sposób należy określić wysokość grożącej kary pieniężnej, co zmusza podmiot zbiorowy do zapłaty kwoty maksymalnej (tj. 3 000 000 zł).

14) Należy zwrócić uwagę na niekonsekwentne stosowanie terminologii. W art. 49 i 31 ust. 2 jest mowa o wyroku stwierdzającym odpowiedzialność podmiotu zbiorowego za czyn zabroniony, a z kolei art. 56 ust. 2 stanowi o wyroku skazującym.

15) Projekt ustawy nie zawiera przepisów o odszkodowaniu/zadośćuczynieniu w przypadku niesłusznego ukarania podmiotu zbiorowego, co z uwagi na daleko idące skutki zastosowanych niesłusznie sankcji wydaje się być koniecznym, chociaż odesłanie do odpowiedniego stosowania k.p.k. pozwala przyjąć, że znajduje zastosowanie art. 552 k.p.k.