Pracownicze Plany Kapitałowe

30 lipca 2018 r.

W imieniu Polskiej Organizacji Handlu i Dystrybucji dziękujemy przekazujemy nasze uwagi do najnowszego brzmienia projektu z dnia 4 lipca 2018 roku o pracowniczych planach kapitałowych (dalej „Projekt”).

Art. 2 Projektu
Zgodnie z art. 2 ust. 16 Projektu osobą zatrudnioną w rozumieniu ustawy o PPK ma być m.in. osoba fizyczna wykonująca pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z art. 750 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 roku – Kodeks cywilny (tekst jedn.: Dz. U. z 2017 roku poz. 459 ze zm.) stosuje się przepisy dotyczące zlecenia. Przepis nie rozstrzyga jednoznacznie, czy w zakresie pojęcia osoby zatrudnionej mieszczą się również osoby wykonujące pracę na podstawie takich umów, ale w ramach prowadzonej działalności gospodarczej. Celem wyeliminowania wątpliwości interpretacyjnych, sugerujemy jednoznacznie przesądzić tę kwestię w ustawie.

Art. 7 Projektu
Art. 7 ust. 3 Projektu nie uwzględnia sytuacji, gdy w podmiocie zatrudniającym działa więcej niż jedna organizacja związkowa. Obecnie projekt przewiduje obowiązek podmiotu zatrudniającego dokonania wyboru instytucji finansowej, z którą zostanie zawarta umowa o zarządzanie PPK w porozumieniu z zakładową organizacją związkową. Pozostaje niewiadomą, czy porozumienie ma zostać osiągnięte z wszystkimi organizacjami osobno, czy należałoby oczekiwać przedstawienia podmiotowi zatrudniającemu wspólnego stanowiska uzgodnionego przez wszystkie organizacje związkowe (w myśl 30 ust. 4 i 5 ustawy o związkach zawodowych).

W art. 7 ust. 3 Projektu przewidziano, że wyboru instytucji finansowej, z którą zostanie zawarta umowa o zarządzanie PPK, dokonuje podmiot zatrudniający w porozumieniu z zakładową organizacją związkową, mając na uwadze „najlepiej rozumiany interes osób zatrudnionych”. Taki zapis rodzi wątpliwości interpretacyjne, gdyż jest niedookreślony. Istnieje też ryzyko, że ocena interesu osób zatrudnionych dokonywana z perspektywy pracodawcy będzie różna od oceny interesu takich osób dokonywanej z ich własnej perspektywy. Sugerujemy zastąpienie tego kryterium przesłankami poddającymi się jednoznacznej i obiektywnej ocenie.

Art. 8 Projektu
W art. 8 ust. 1 Projektu termin zawarcia umowy o zarządzanie PPK określony został poprzez odniesienie do „dni roboczych”. Sugerujemy modyfikację powołanego przepisu, gdyż termin ten stwarza wątpliwości interpretacyjne. Pojęcie „dnia roboczego” nie zostało zdefiniowane ustawowo. Definicja taka nie została zawarta również w Projekcie. W rozumieniu potocznym „dzień roboczy” to dzień, w którym wykonywana jest praca. To, w jakie dni dany pracownik wykonuje pracę zależne jest jednak od obowiązującego go harmonogramu czasu pracy. Ten sam dzień dla jednego pracownika może być dniem wolnym, a dla innego dniem roboczym. W świetle zaproponowanego brzmienia przepisu niejasne jest, w jakim aspekcie dokonywać oceny upływu tego terminu i o czyje dni robocze chodzi. Według innych interpretacji, dni robocze to wszystkie dni z wyjątkiem świąt ustawowo wolnych od pracy oraz niedziel, jednak pojawiają się również takie głosy, iż są to dni od poniedziałku do piątku. Tak różne możliwości interpretacyjne będą uniemożliwiały precyzyjne ustalenie zakończenia biegu terminu na zawarcie umowy o zarządzanie PPK. Celem wyeliminowania wątpliwości proponujemy zatem odwołać się do dni kalendarzowych lub zapisać w ustawie definicję legalną dni roboczych.

Art. 10 Projektu
Wątpliwości budzi relacja art. 10 pkt 6 Projektu, z którego wynika, że w umowie o zarządzanie PPK określa się wysokość wpłat dodatkowych finansowanych przez podmiot zatrudniający dla poszczególnych grup osób zatrudnionych i sposób zmiany wysokości tych składek oraz art. 26 ust. 4 Projektu, z którego wynika, że zmiana wysokości wpłaty dodatkowej lub rezygnacja z jej dokonywania wymaga trybu zmiany umowy o zarządzanie PPK i umów o prowadzenie PPK. Przepisy te są ze sobą niespójne.

Art. 13 Projektu
Brzmienie art. 13 ust. 1 zdania pierwszego Projektu („przepisów ustawy nie stosuje się”) wskazuje, że intencją projektodawcy jest zwolnienie wymienionych w powołanym przepisie podmiotów ze wszystkich obowiązków nakładanych na mocy ustawy o PPK. Takim podmiotem ma być m.in. podmiot zatrudniający, który prowadzi pracowniczy program emerytalny (dalej „PPE”) na podstawie ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. (tekst jedn.: Dz. U. z 2016 roku poz. 1449 ze zm.) i odprowadza składki podstawowe do PPE w wysokości co najmniej 3,5% wynagrodzenia, jeżeli do PPE przystąpiło co najmniej 25% osób zatrudnionych w danym podmiocie (art. 13 ust. 1 pkt 1 Projektu).

Wprowadzenie progu partycypacji w PPE osób zatrudnionych jako kryterium zwolnienia z obowiązku założenia i prowadzenia PPK skłania do postawienia tezy, że wbrew zapewnieniom projektodawców wyrażonym w uzasadnieniu do Projektu, celem planowanych rozwiązań jest maksymalne ograniczenie tworzenia dobrowolnych dla pracowników i finansowo korzystniejszych PPE (jako alternatywy dla PPK). Racjonalny pracodawca nie zaryzykuje bowiem prowadzenia PPE w sytuacji, w której przynależność do PPE jest w pełni dobrowolna i zależy całkowicie od woli pracowników. Pracodawca nie będzie miał bowiem nigdy pewności, czy w praktyce osiągnie poziom partycypacji w PPE na poziomie 25% osób zatrudnionych, który zwolni go z prowadzenia PPK. A nawet jeżeli w danym momencie ten próg osiągnie, to nie będzie miał pewności czy utrzyma go w przyszłości.

Odniesienie powyższego warunku do osób zatrudnionych w danym podmiocie jest przy tym całkowicie niezrozumiałe. Projekt w żaden sposób nie odnosi się do przepisów o PPE, które stanowią, że do PPE będą mogły przystąpić jedynie osoby z co najmniej 3-miesięcznym stażem zakładowym (umowa zakładowa może przewidywać wyższy próg stażu, maksymalnie 3 lata). Tym samym próg 25% powinien, jeśli już, odnosić się do 25% spośród osób, które mogą przystąpić do PPE u danego pracodawcy.

Ponadto istotnym mankamentem jest brak przepisów przejściowych dotyczących osiągnięcia progu 25% w odniesieniu do obecnie funkcjonujących PPE. W konsekwencji, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy o PPK dany pracodawca nie będzie spełniał wymogu progu 25% partycypacji w PPE, to będzie zobowiązany utworzyć równolegle PPK. Projektodawcy nie przewidzieli bowiem żadnego okresu przejściowego, w którym pracodawca mógłby chociaż podjąć próbę zachęcenia pracowników do zapisywania się do PPE w celu osiągnięcia wymaganego progu zwalniającego z obowiązku tworzenia i prowadzenia PPK. Konsekwencja ta będzie w sposób szczególny dotkliwa dla podmiotów zatrudniających co najmniej 250 osób, którzy będą objęci obowiązkiem utworzenia PPK w pierwszej kolejności (od 1 lipca 2019 r.). Brak przepisów przejściowych w tym zakresie jest naruszeniem przepisów Konstytucji, w tym zasady zaufania do państwa prawa.

Sugerujemy wykreślenie art. 13 ust. 2 pkt 1, 3 i 4 Projektu, które stanowią, że w przypadku zawieszenia naliczania i odprowadzania składek podstawowych po PPE powyżej 90 dni, opóźnienia w odprowadzaniu składek do PPE powyżej 90 dni, a także likwidacji PPE, które wynikło z celowego działania podmiotu zatrudniającego, automatycznie powstaje obowiązek założenia i prowadzenia PPK.

Zgodnie z art. 38 ust. 4 ustawy o PPE zawieszenie składek w ramach PPE powyżej 3 miesięcy wymaga zgody strony społecznej i może mieć miejsce wyłącznie wtedy, gdy jest to uzasadnione sytuacją finansową pracodawcy. Nakładanie w takich okolicznościach na pracodawcę obowiązku równoległego prowadzenia PPK dla wszystkich osób zatrudnionych jest nieracjonalne i niecelowe. Z kolei likwidacja PPE trwa co najmniej 15 miesięcy, z czego przez co najmniej 12 miesięcy pracodawca jest i tak zobowiązany odprowadzać składki w ramach PPE. Nieracjonalnym jest zatem obejmowanie go obowiązkiem tworzenia w tym samym okresie obowiązkiem utworzenia PPK i odprowadzania dodatkowej, w odniesieniu do PPE, składki. Można wreszcie założyć, że w warunkach polskich ewentualne zaległości pracodawców z odprowadzaniem składek podstawowych w ramach PPE wynikają z trudności finansowych. Na tle art. 13 ust. 2 pkt 4 Projektu rodzi się wątpliwość, czy obiektywny brak środków nie pozwalający na realizację tego obowiązku będzie oceniany jako działanie celowe, prowadzące w konsekwencji do objęcia obowiązkiem prowadzenia PPK, co byłoby dalece krzywdzące i niecelowe.

Art. 19 Projektu
Sugerujemy uzupełnienie art. 19 ust. 3 Projektu o zapis zwalniający podmiot zatrudniający z obowiązku złożenia w imieniu uczestnika wniosku o wypłatę transferową środków zgromadzonych w PPK. Ponadto postulujemy uregulowanie w art. 19 ust. 4 Projektu terminu, w jakim podmiot zatrudniający obowiązany będzie złożyć wniosek o wypłatę transferową (obecnie Projekt nie przewiduje terminu na dokonanie tej czynności).

Art. 23 Projektu
W art. 23 ust. 1 Projektu wskazano, że uczestnictwo w PPK jest dobrowolne. Jak wynika jednocześnie z treści uzasadnienia Projektu, dobrowolność oszczędzania jest postrzegana przez projektodawcę w kategoriach fundamentalnego założenia projektowanej ustawy. W tym kontekście wątpliwości budzi mechanizm realizacji powołanej wyżej zasady „dobrowolnego” oszczędzania w PPK, który zgodnie z art. 23 ust. 5 i 6 Projektu opierać się ma na automatycznym włączeniu osób zatrudnionych do PPK (i objęciem obowiązkiem zawarcia w imieniu i na rzecz tych osób umów o prowadzenie PPK) i dopiero następnie możliwości zrealizowania przez te osoby prawa do złożenia deklaracji o rezygnacji z odprowadzania składek do PPK. Taki mechanizm kłóci się z deklarowaną przez projektodawcę zasadą dobrowolności. W języku polskim „dobrowolny” oznacza „wynikający z dobrej woli”^[1]. Proponowane przez projektodawcę zasady uczestniczenia w PPK wymykają się spod takiego rozumienia „dobrowolności”.

Warto zaznaczyć, że konstrukcja PPE będących bardzo zbliżonymi formami gromadzenia środków w ramach III filaru emerytalnego do projektowanych PPK i stanowiących bezspornie punkt wyjścia dla projektodawcy ustawy o PPK, oparta jest o zasadę przystępowania pracownika do programu na podstawie pisemnej deklaracji. Skoro projektodawca, co do zasady, traktuje obie te formy równorzędnie (zgodnie z art. 13 Projektu prowadzenie PPE, przy spełnieniu dodatkowych wymogów, zwalnia z obowiązku tworzenia PPK), zasadnym jest postulowanie uregulowania zasad przystępowania do PPK w sposób co najmniej porównywalny. W związku z powyższym postulujemy rezygnację z mechanizmu automatycznego włączania osób zatrudnionych do PPK w miejsce trybu opartego o pisemną deklarację osoby zatrudnionej w rozumieniu art. 2 pkt 16 Projektu, będącej jednoznacznym wyrazem woli uczestniczenia w PPK.

Sugerujemy modyfikację zapisu art. 23 ust. 1 Projektu w zakresie, w jakim rozciąga on stosowanie przepisów Kodeksu pracy w zakresie zakazu dyskryminacji na uczestników PPK nie będących pracownikami. Takie rozszerzenie stosowania Kodeksu pracy na osoby zatrudnione na podstawie umów cywilnoprawnych, nakładców czy członków rad nadzorczych (art. 2 pkt 16 Projektu) jest nieuzasadnione.

Wątpliwości budzi też zawarcie w art. 23 pkt 12 Projektu delegacji dla ministra właściwego do spraw instytucji finansowych do określenia w drodze rozporządzenia wzoru deklaracji rezygnacji uczestnika z uczestnictwa w PPK. Nie wydaje się, aby istniała potrzeba tak daleko posuniętej ingerencji ze strony Państwa w formę wyrażenia oświadczenia uczestnika o rezygnacji z udziału w PPK. Trudno jednocześnie znaleźć uzasadnienie dla takiej potrzeby w „konieczności zapewnienia sprawności przebiegu procesu oświadczeń”. Należy zauważyć, że jest to jedyny rodzaj oświadczenia uczestnika w sprawach związanych z PPK, którego wzór miałby zostać uregulowany na poziomie aktu wykonawczego, podczas gdy w praktyce będzie jednym z wielu dokumentów składanych przez uczestników PPK.

Art. 26 Projektu
W art. 26 ust. 4 Projektu przewidziano możliwość zmiany przez podmiot zatrudniający wysokości wpłaty dodatkowej lub rezygnacji z jej dokonywania w formie zmiany umowy o zarządzanie PPK oraz umów o prowadzenie PPK. Postulujemy, aby zagwarantować na poziomie ustawowym zgodę instytucji finansowej na takie zmiany umów. W przeciwnym razie instytucja finansowa będzie miała możliwość zablokowania decyzji podmiotu zatrudniającego o zmianie wysokości dopłaty dodatkowej lub rezygnacji z jej dokonywania.

Art. 76 Projektu
W art. 76 pkt 1 Projektu przewidziano udostępnianie przez PFR z ewidencji PPK danych w celu, który został określony poprzez odwołanie do art. 10 ust. 1 pkt 15c ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 roku o Państwowej Inspekcji Pracy. Odesłanie jest błędne, gdyż powołany przepis dotyczy sprawowanej przez PIP kontroli w zakresie przestrzegania zakazu handlu w niedziele.

Art. 101 Projektu
Art. 101 Projektu nie uwzględnia możliwości wypłaty 25% środków w przypadku poważnego zachorowania partnera życiowego uczestnika PPK. We współczesnym świecie wyłączenie partnera życiowego z kręgu osób wymienionych w art. 101 nie znajduje racjonalnego uzasadnienia.

Art. 107 Projektu
Projektodawca przewiduje sankcje karne m.in. w przypadku nierealizowania obowiązków związanych z PPK w przewidzianym przepisami terminie. W praktyce ryzyko pociągnięcia do odpowiedzialności karnej i nałożenia kary grzywny od 1000 aż do 1 000 000 złotych zaistnieje po stronie podmiotu zatrudniającego na przykład w sytuacji, gdy o 1 dzień opóźni się z dokonaniem wpłaty do PPK. Tego rodzaju sankcja jest niewspółmierna do wagi naruszenia.

Art. 123 Projektu
W art. 123 pkt 1 Projektu zaproponowano rozszerzenie zakresu podmiotowego definicji „pracownika” na gruncie ustawy o PPE na osoby wykonujące pracę nakładczą, osobę fizyczną wykonującą pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług lub członka rady nadzorczej wynagradzanego z tytułu pełnienia tych funkcji. W tym przypadku projektodawca nie przewidział regulacji, zgodnie z którą wymienione wyżej osoby stawałyby się uczestnikami PPK pod warunkiem podlegania obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowemu w Rzeczypospolitej Polskiej (analogicznie jak przewidziano w art. 2 pkt 16 Projektu). Powyższe rodzi wątpliwości o intencje Projektodawcy, w szczególności czy intencją tą było uczestnictwo wymienionych wyżej osób w PPE, niezależnie od oskładkowania umów na podstawie których wykonywane jest zatrudnienie.

Art. 133 Projektu
Art. 133 ust. 1 Projektu w zakresie, w jakim wspomina o „osobach zatrudnionych” według stanu na konkretny dzień, warto doprecyzować o sposób ustalania liczby osób zatrudnionych w rozumieniu art. 2 pkt 16) lit. a) projektu ustawy (pracownicy, w których mowa w art. 2 Kodeksu pracy). Obecnie nie wiadomo, czy liczbę tych osób podaje się w przeliczeniu na pełne etaty czy  według faktycznej liczby osób bez względu na etat.

^[1] Słownik Języka Polskiego, https://sjp.pwn.pl, dostęp: 2018.03.07.